پزشکان هم مانند سایر افراد جامعه در زندگی حقوقی خود، دارای یک سری تعهداتی می باشند و چنان چه این تعهدات نقض شود مکلف به جبران خسارت وارد شده ناشی از این نقض هستند که برخی از این تعهد و مسئولیت مدنی پزشکان ، دارای منشا قراردادی است و برخی دیگر از آن ها غیر قراردادی بوده که به واسطه قانون یا عرف به عهده اشخاص، گذاشته شده و نقض کننده این گونه تعهدات نیز مسئول جبران خسارت است.
الزامات خارج از قرارداد که به موجب قانون یا عرف ایجاد می گردد. تحت عنوان تعهد و مسئولیت مدنی پزشکان به معنای خاص بحث می شود و از آنجا که تعهدات پزشک، فاقد منشا قراردادی است. لذا در بخش مسئولیت مدنی به معنای خاص قابل بحث است.
مبنای نظری تعهد و مسئولیت مدنی پزشکان چیست؟
در بحث تعهد و مسئولیت مدنی پزشکان سه نظریه مطرح میشود که عبارتند از:
نظریه تقصیر :
طبق این نظریه، فرد، زمانی مسئول جبران خسارت است که مرتکب تقصیر شده باشد.
نظریه خطر :
به موجب این نظریه هر کسی که شرایط و محیط خطرناک برای دیگران به وجود آورد. زیان های ناشی از آن را نیز باید جبران کند ولو مرتکب تقصر نشده باشد.
نظریه تضمین حق :
مطابق این نظریه، عامل زیان به صرف اینکه خساراتی به زیان دیده وارد کرد. باید جبران کند و نه نیازمند اثبات تقصیر است و نه نیازمند ایجاد فضای خطرناک.
تاثیر تقصیر در تعهد و مسئولیت مدنی پزشکان چیست؟
مسئولیت پزشک تاثیر پذیر از دو نوع تقصیر می باشد که در ادامه به شرح آنها می پردازیم:
مسئولیت مبتنی بر تقصیر :
در این نوع مسئولیت، بار اثبات بر عهده زیان دیده است. مانند مصادیق ماده ۱ قانون مسئولیت مدنی.
مسئولیت مبتنی بر تقصیر مفروض :
یعنی تقصیر مرتکب، مفروض و ملزم به جبران خسارات است مگر اینکه اثبات نماید وی به دور از ارتکاب تقصیری بوده است. آنچه از ماده ۴۹۵ قانون مجازات اسلامی ( مصوب ۱/۲/۹۲ ) استنباط می شود.
اینکه مسئولیت پزشک بر مبنای فرض تقصیر می باشد و برای مسئولیت پزشک، اثبات تقصیر لازم نیست و پزشک باید جبران خسارات کند ولی می تواند عدم تقصیر خود را به اثبات برساند. به عبارت دیگر، طبق ماده ۴۹۵ از قانون مذکور، مسئولیت پزشک، مبتنی بر تقصیر است ولی نه اثبات شده بلکه مفروض که خلاف آن قابل اثبات است.
تاثیر اخذ برائت از بیمار یا ولی او در برائت پزشک چیست؟
چنانچه پزشک، از بیمار یا ولی او برائت از ضمان اخذ نموده و عدم مسئولیت خود را شرط کرده باشد. در این صورت بار اثبات بر عهده زیان دیده ( بیمار ) است. یعنی اخذ برائت از ضمان، پزشک را از مسئولیت در صورت اثبات تقصیر، معاف نمی کند. بلکه تنها بار اثبات را جابه جا می کند و اگر پزشک، برائت در ضمان اخذ نکرده باشد بار اثبات عدم تقصیر بر عهده شخص وی است.
اذن با برائت متفاوت است بدین معنا که اذن یا اجازه، جنبه جزایی و جرمی بودن افعال ارتکابی را از بین می برد. اما تعهد و مسئولیت مدنی پزشکان پا بر جاست ولی اخذ برائت، جنبه مدنی عمل را نیز نفی می کند.
نوع مسئولیت و تعهد پزشکان
در مسئولیت های قراردادی (تعهد و مسئولیت مدنی پزشکان)،گاهی << تعهد به نتیجه >> است و گاه << تعهد به وسیله >>. حال به بررسی انواع تعهدات می پردازیم :
تعهد به وسیله :
به تعهدات چند عاملی، تعهد به وسیله می گویند. بدین معنا که برای رسیدن به آن ها عوامل مختلفی در کنار هم ایفای نقش می کنند. و یک عامل نمی تواند ما را به آن هدف برساند، مانند تعهد وکیل دادگستری برای تلاش در جهت احقاق حق موکل.
تعهد به نتیجه :
به تعهدات تک عاملی تعهد به نتیجه گفته می شود. تعهداتی که بیش از هر چیز به اراده خود متعهد بستگی دارد، مثل تعهد وکیل برای اقامه دعوی. حال سوال این است که : تعهد پزشک از کدام نوع است؟
آنچه از مجموع مقررات جزایی و مبانی فقهی استنباط می شود. اینکه تعهد پزشک علی الاصول تعهد به نتیجه است، لکن دو استثنا را در می گیرد :
- چنانچه طرفین بر عدم مسئولیت پزشک توافق کنند و پزشک از بیمار یا ولی او پیش از اقدام، برائت حاصل کرده باشد.
- در موارد فوریت های پزشکی و فورس ماژور و اورژانسی بودن بیمار، اقدام پزشک را قانون گذار از علل موجه عمل پزشکی دانسته است.
مرجع کارشناسی در خصوص جرایم پزشکی کجاست؟
از آنجا که تقصیر پزشکی، یک امر فنی است و مقام قضایی، خالی از الذهن از علوم پزشکی و فنون آن می باشد لذا جلب نظر کارشناس متخصص در این خصوص ضروری است.
سازمان پزشکی قانونی به موجب بند های ۱ و ۲ ماده ۱ قانون تشکیل سازمان پزشکی قانونی کشور مکلف است به کلیه استعلام های مراجع قضایی پاسخ دهند و برای این امر تشکیل کمیسیون تخصصی پزشکی قانونی از جمله ابتکارات راهبردی است که برای بررسی تقصیر جزایی پزشکان و حرفه های وابسته به آن تشکیل شده و در تهران و برخی استان ها فعال است.
بنابراین، جلب نظر کمیسیون تخصصی پزشکی قانونی، ب عنوان نظریه کارشناسی در خصوص بررسی و تقصیر پزشکان، بلا مانع است. البته اخذ نظریه نظام پزشکی، به عنوان نظریه کارشناسی، هیچ منعی ندارد و می توان نظریه نظام پزشکی را اخذ کرد. ( بند ۷ قانون نظام پزشکی )
نمونه ای اجرای قانون درباره تعهد و مسئولیت مدنی پزشکان
به علت تزریق آمپول <<د یکلوفناک >> با تجویز پزشک، بیمار دچار مصدومیت شده است. و با توجه به اینکه نظام پزشکی اعلام داشته پزشک معالج و تزریق کننده، قصور و تقصیری نداشته اند. آیا می توان پزشک را از بابت سبب، مسئول پرداخت دیه صدمات وارده دانست؟
اتفاق آرا :
پزشک تجویز کننده ولو قصور و تقصیری هم نداشته باشد در صورتی که برائت خود را قبل از معالجه از بیمار اخذ نکرده باشد ، مسبب صدمات وارد شده و مسئول پرداخت دیه است.
نظر کمیسیون قضایی :
با توجه به ماده ۳۱۹ قانون مجازات اسلامی و مادتین ۶۰ و ۳۲۲ همین قانون، هرگاه اقدامات طبیب موجب صدمه به بیمار شود طبیب ضامن خواهد بود ولو قصور یا تقصیری نداشته باشد مگر اینکه قبل از شروع به درمان از مریض یا ولی او برائت حاصل کرده باشد که در صورت رعایت موازین فنی و علمی، مسئول نیست.
انواع جرائم پزشکی
جرائم پزشکی مربوط به همه جرم هایی است که توسط پزشکان و پیراپزشکان صورت می گیرد.پزشکان باید وظایف حرفه ای خود را به خوبی انجام دهند و تمام مهارت ها و استعدادهای خود را در این زمینه به کار گیرند.
حال در صورتی که پزشکان با سهل انگاری و یا عدم علم کافی موجب اسیب هایی به اشخاص مانند نقص عضو و یا مرگ ان ها شود مرتکب جرم خواهد شد و به مراجع ذی ربط ارجاع داده می شود.درصورتی که پزشکی مرتکب اشتباهی شود اگر زیرمجموعه مجموعه ای بزرگتر باشد مافوق او هم مجازات خواهد شد. برای کسب اطلاعات بیشتر از حقوق پزشکی به این لینک مراجعه کنید.
۱- بی توجهی به درست انجام دادن وظیفه
پزشکان باید با رعایت قوانین شرعی و قانونی کار خود را انجام دهند و هم چنین از سهل انگاری در انجام کار خود بپرهیزند.وظایفی که پزشکان برعهده دارند با جان افراد سر و کار دارد بنابراین باید مهارت های علمی و عملی لازم را برای انجام این وظایف داشته باشند.هر شخصی نمی تواند ادعای پزشکی کند بلکه باید فارغ التحصیل رشته پزشکی شده و پروانه پزشکی را از وزارت بهداشت ردیافت کند از ان پس خواهد توانست به خدمت به مردم بپرازد.
پزشکان عمومی و یا سایر تخصصاتی نمی توانند وارد جراحی های زیبایی شوند بلکه تنها پزشکانی می توانند این کار را انجام دهند که دکترای پزشکی عمومی داشته باشندودوره تخصصی مربوط به جراحی های عمومی را نیز پشت سرگذاشته باشند وسپس باید فوق تخصص خود را در زمینه جراحی پلاستیک داشته باشند.
حال اگر پزشکانی اقدام به جراحی پلاستیک بکنند که مراحل بالا را نگذرانده باشند طبق ماده ۲۹ قانون اساسی در ابتدا به ۶ ماه تا یک سال محروم شدن از کار محکوم می شوند و در صورتی که این کار را ادامه دهند پروانه پزشکی ان ها باطل خواهد شد.
حال اگر پزشک مرتکب این جرم شد و در حال انجام ان باعث نقص عضو فردی و یا مرگ اوشد هم مجازات خواهد شد و هم از کار پزشکی منع خواهد شد البته همه این مجازات ها در صورتی اعمال خواهد شد که پرونده ها رسیدگی شده و اتهام او ثابت شود.از جمله مجازات های دیگری که برای پزشک در نظر گرفته می شود پرداخت دیه است اگر فرد دچار نقص عضو شده باشد دیه به خود او تعلق گرفته و درصورت مرگ به خانواده فرد باید پرداخت شود.
۲- فاش کردن اطلاعات شخصی بیمار و نوع بیماری او
یکی از ویژگی های مهمی که باید پزشکان داشته باشند این است که از اسرار بیمار خود حراست کنند و آن را برای دیگران فاش نکنند درصورت این که خلاف این ثابت شود جز جرائم پزشکی خواهد بود و پزشک مجازات خواهد شد.در ماده ۶۴۸ قانون اساسی در این باره امده است که اگر شخصی به خاطر شغلی که دارد به اطلاعات شخصی دیگران دست پیدا می کند باید این اطلاعات را نزد خود نگه دارد در غیر این صورت مجازات خواهدشد.یا حتی اگر درمورد بیماری مقاله ای نوشته شد و در ان مقاله نامی از بیمار و نوع بیماری او بیان شود و فرد از این موضوع رضایت نداشته باشد مرتکب جرم مورد پیگر قانونی قرار خواهند گرفت.
۳- انجام اعمال برخلاف شئون پزشکی
پزشکان جایگاه خوبی در جامعه دارند به همین خاطر نباید کارهایی را انجام دهند تا این صنف را زیر سوال ببرد پس پزشکان باید از کارهایی مانند اعتیاد،کلاهبرداری، و کارهایی که خلاف اخلاق است خودداری کنند زیرا این موارد همگی از جرائم پزشکی محسوب می شود وپیگرد قانونی دارد.
تبلیغات گمراه کننده و گمراه کردن بیمار
پزشکان این حق را ندارند که از طریق تبلیغات دورغین بیماران را گمراه کنند این کار در قوانین مجازات اسلام ممنوع اعلام شده است. برای مثال بعضی از پزشکان از محصولاتی که کیفیت درستی ندارند تبلیغات دروغینی را به عمل می اورند و بیماران هم به دلیل اعتمادی که به پزشکان دارند اغلب از ان محصولات استفاده می کنند اما به نتیجه مطلوبی نمی رسند به همین دلیل از پزشک مربوطه شکایت می کنند.
این تبلیغات امروزه بسیار زیاد دیده می شود برای مثال داروهایی برای پرپشت شدن مو ، بلند شدن قد،از بین بردن لک های صورت و..را معرفی می کنند که در اکثر مواقع نتایج درستی نمی هد.